29 VIII 1980 r. hutnicy z Huty im. Bieruta w Częstochowie poparli strajkujących na Wybrzeżu. Pierwszy strajk wybuchł w nocy 1 IX w częstochowskim MPK. Komitetem Strajkowym kierował Zdzisław Bojarski.
W pierwszych dniach IX strajkowano także w "Polgalu", "Transbudzie", "Instalu", PKS-ie w Częstochowie, oraz w Fabryce Maszyn w Radomsku. Żądano zwiększenia płac, ale przede wszystkim tego, by umowy podpisane na Wybrzeżu obowiązywały także tutaj.
17 IX w spotkaniu delegatów MKZ-ów w Gdańsku brał udział Waldemar Soborak i Wojciech Więckowski. 28 IX powołano Regionalny Komitet Założycielski "S", kierowany przez Z. Bojarskiego (w XII 1980 zastąpił go Zbigniew Kokot). Reprezentantem RKZ w KKP był Henryk Wieczorek.
Region uczestniczył w akcjach ogólnopolskich, takich jak strajk ostrzegawczy 3 X, walka o wolne soboty w I 1981, oraz przygotowania do strajku generalnego podczas kryzysu bydgoskiego. 11-19 XI trwała regionalna akcja protestacyjna w klubie "Ikar".
Organem prasowym RKZ, a następnie ZR, był "Biuletyn Solidarność Regionu Częstochowa", potem także "Serwis Informacyjny". Od IV 1981 działała Wszechnica na Politechnice, kierowana przez Tadeusza Wronę.
"S" współpracowała z "Solidarnością Wiejską", którą kierował Józef Lamch (jego następcą po utworzeniu "S" Rolników Indywidualnych został Sylwester Bagiński), "S" Indywidualnego Rzemiosła (przewodniczący Tadeusz Soluch), NZS Politechniki Częstochowskiej (przewodniczący Andrzej Lewandowski, od VI 1981 Włodzimierz Gidziela), NZS WSP (przewodniczący Andrzej Gęsiarz), częstochowskim KIK (przewodnicząca Irena Makowicz). NZS zorganizowało w Częstochowie 15 V wiec potępiający zamach na papieża Jana Pawła II oraz "cichy marsz" na Jasną Górę, a 25 V wspólnie z "S" wiec w obronie więźniów politycznych.
12, 20, 26 VI 1981 odbyło się I WZD Regionu Częstochowa, w którym wzięło udział 635 delegatów, wyłonionych spośród ponad 130 tysięcy związkowców. Wybrano ZR i jego przewodniczącego Z. Kokota oraz Prezydium: wiceprzewodniczący Henryk Dyiński, sekretarz Jarosław Mszyca, oraz Andrzej Okularczyk, Jacek Tomczyk, Bogumił Gospodarek, Ryszard Dylczyk, Krzysztof Biało, Anna Woźnicka, Stanisław Cichoń, Marek Pytel, Andrzej Jankowski, Zbigniew Tondel, Jerzy Klajn.
Region Częstochowa obejmował w zasadzie obszar województwa częstochowskiego powiększony o MKZ Radomsko, ale bez MKZ Lubliniec - który przyłączył się do Katowic. Delegatura ZR w Radomsku miała autonomię finansową i organizacyjną (samodzielnie wybierała delegatów na KZD i swoich przedstawicieli w ZR), jej przewodniczącym był Józef Kowalczyk. Największymi zakładami Regionu były Huta im. Bieruta oraz ZSM [Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego] "Polmo" w Praszce. W I KZD brało udział 15 delegatów Regionu. W skład KK weszli Z. Kokot i Aleksander Przygodziński.
Ważnymi wydarzeniami miasta było poświecenie 31 VIII przez bp Franciszka Musiela sztandaru "S" Huty im Bieruta na Jasnej Górze oraz obchody święta niepodległości (w tym manifestacja uliczna) 11 XI. 18 XI zakończył się proces Mariana Zembrzuskiego o plakat z "niedźwiedziem". "S" wspomagała trwający od 24 XI strajk studencki na Politechnice (do 11 XII) i WSP (do południa 13 XII).
Po wprowadzeniu stanu wojennego A. Przygodziński wszedł w skład Krajowego Komitetu Strajkowego, który działał 13 XII w Stoczni Gdańskiej. K. Biało ukrywał się na Jasnej Górze i organizował pierwszy opór w regionie. 14 XII został aresztowany przez SB, które wtargnęło do klasztoru. 14 XII strajkowało kilka zakładów (m.in. Fabryka Pras Automatycznych "Wykromet", Spółdzielnia Inwalidów "Anka", Spółdzielnia Pracy "Dzianilana" w Częstochowie, oraz Zakłady Przemysłowe "Komuna Paryska" w Radomsku).
W okresie stanu wojennego w regionie internowano 196 osób, 55 stanęło przed sądami. Do pomocy rodzinom internowanych i uwięzionych bp częstochowski Stefan Bareła powołał 1 I 1982 Ośrodek Duszpasterski dla Internowanych i ich Rodzin, którym kierował bp F. Musiel. Organizatorką Ośrodka była I. Makowicz i działacze częstochowskiego KIK-u. 11 V 1983 Ośrodek przekształcono w Diecezjalny Komitet Pomocy Bliźniemu. W składzie Komitetu byli także: Adam Banaszkiewicz, Janina Ujma, Teodor Harabasz, Michał Woziwodzki.
Struktury konspiracyjne "S" tworzyły się od początku. Od połowy I 1982 grupa Mariana Rawinisa wydawała "Gazetę Wojenną". W II jej członkowie zostali uwięzieni. Od III 1982 grupa Andrzeja Ciepielewskiego wydawała "Fakty" w Radomsku. Od 13 V Zbigniew Muchowicz, Władysław Trzeciak i Jan Kramarski wydawali biuletyn "CDN". 30 VI 1982 powołano Międzyzakładowy Komitet Koordynacyjny "S", którym kierował Z. Muchowicz. W składzie MKK byli także: Tadeusz Bartnik, Jerzy Jeziorowski, Jan Konodyba, Krzysztof Piechocki, Mieczysław Pisarek, Andrzej Zieliński. Organem MKK był "CDN", od X 1982 także "Nadzieja", a J. Kramarski organizował ich druk. Z MKK współpracowała TKZ Huty im. Bieruta wydająca "Solidarność HBB", TKZ Politechniki oraz Emisariat Komisji Walczącej Solidarności przy ZSM "Polmo" w Praszce, który wydawał "Wojenne Opinie". Poprzez A. Zielińskiego utrzymywano łączność z nowohuckim "Hutnikiem", a przez Małgorzatę Dodacką z warszawskim Wydawnictwem CDN. Od XII 1982 Józef Urbanek wydawał samodzielnie "Solidarność Budowlaną".
Na wezwanie MKK odbyła się 31 VIII 1982 manifestacja uliczna w Częstochowie, w której przemaszerowało 20 tys. osób. Następnego dnia - 1 IX, ZOMO zaatakowało i pobiło w odwecie młodzież wracającą z mszy z Jasnej Góry. 16 XII 1982 MKK przekształcono w Tymczasową Komisję Regionalną (wtedy dołączył Bogusław Samborski). TKR prowadziło akcję pomocy dla uwięzionych, którą koordynował Zenon Świerzy. W I 1983 nawiązano współpracę z "Solidarnością Walczącą" we Wrocławiu.
W IV 1983 aresztowano Z. Muchowicza oraz 64 współpracowników. Wydawanie "CDN" i kierowanie TKR (do początku 1984, kiedy jej działalność zamarła) przejął J. Jeziorowski. 1 V 1983 odbyła się druga duża manifestacja uliczna w Częstochowie, w której przemaszerowało ok. 15 tys. osób.
We IX 1983 po raz pierwszy przybyła na Jasną Górę Pielgrzymka Ludzi Pracy, zorganizowana przez ks. Jerzego Popiełuszkę. 17 IV 1984 zaatakowano Diecezjalny Komitet Pomocy Bliźniemu - SB przeszukała lokal i osoby tam dyżurujące, 3 z nich aresztowała. Jesienią 1984 powołano Duszpasterstwo Ludzi Pracy przy parafii św. Józefa w Częstochowie, prowadzone przez ks. Zenona Raczyńskiego. Od 1984 ks. Marian Duda w ramach Duszpasterstwa Akademickiego przy parafii św. Wojciecha w Częstochowie, opiekował się niezależną działalności społeczno-kulturalną, współorganizował m.in. z Haliną Grzybowską Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej.
25 II 1985 Jarosław Kapsa zorganizował jednoosobową demonstrację w Częstochowie przeciwko podwyżkom cen. 2 III 1985 powołano Regionalną Komisję Koordynacyjną "S", którą kierował Z. Muchowicz. W skład RKK wchodzili także: A. Przygodziński, J. Urbanek, Waldemar Ziębacz, Adam Czarnota, w pierwszych latach także B. Samborski, A. Zieliński, Halina Sołdrowska, Zdzisław Burzyński. W XII 1986, po wyjeździe do Szwecji Z. Muchowicza, przewodniczącym RKK został J. Urbanek. Regionalną poligrafię organizował Stefan Dąbek. Organem RKK było "Wytrwamy" i "Nadzieja". RKK współpracowała z jawnym Komitetem Obrony Interesów Społeczeństwa Regionu Częstochowskiego, którym kierował J. Kapsa.
W VI 1985 zaprzestano wydawania "CDN". Od III 1986 grupa J. Jeziorowskiego wydawała "Impuls". W XI 1987 Andrzej Gała wznowił "Solidarność HBB". Od V 1988 J. Kapsa i Mariusz Maszkiewicz - z częstochowskiej grupy Ruchu "Wolność i Pokój" - zaczęli wydawać miesięcznik "Dyskurs".
8 IV 1989 powołano w Częstochowie Regionalny Komitet Obywatelski (przewodnicząca J. Ujma), KO powstał również w Lublińcu. Biurem Wyborczym RKO kierował Marian Magiera. W X 1989 w miejsce RKO powstał Częstochowski Komitet Obywatelski (przewodniczący Jerzy Zając) i Federacja Komitetów Obywatelskich Województwa Częstochowskiego (przewodnicząca J. Ujma). Posłami na Sejm zostali wybrani J. Kapsa, Marek Dziubek i Ryszard Iwan.
18 IV 1989 powstała Regionalna Komisja Wykonawcza "S", którą kierował A. Przygodziński, jego zastępcami byli Kazimierz Maciński i W. Ziębacz. Z tą chwilą RKK zaprzestała działalności. Organem prasowym RKW, a następnie ZR, był "Serwis Informacyjny Regionu Częstochowskiego" (od II 1990 wychodzący pod nazwą "Serwis Informacyjny").
9 XII 1989 odbyło się II WZD Regionu Częstochowskiego, który obejmował całe woj. częstochowskie, już bez Radomska (obecnych było 240 delegatów). Przewodniczącym ZR został K. Maciński, a wiceprzewodniczącym Edward Kędzierski.
"S" współpracowała z "S" Rolników Indywidualnych (przewodniczący Ryszard Cisowski, od XI 1989 Jarosław Praclewski) oraz NZS WSP (przewodniczący Wojciech Kiliński). NZS WSP okupowało 13 I 1990 budynek KW PZPR w Częstochowie i wywalczyło ten gmach dla swojej uczelni.

Wojciech Rotarski